Hoe kun je het zó ver laten komen? Dat denken mensen dikwijls als ze een ouder zien lopen met een veel te zwaar kind aan de hand. Tijdens het Grote Kinderobesitasdebat in Rotterdam gingen sprekers onder leiding van Astrid Joosten in gesprek met elkaar en de deelnemers over maatschappelijke veranderingen, medische mogelijkheden en stigmatiseren van kinderen met overgewicht en obesitas
Het debat werd georganiseerd door de NVOO en natuurlijk was Overgewicht erbij voor een schriftelijk en visueel verslag!
Frank van Lenthe benadrukte tijdens de opening hoe belangrijk het is om onderscheid te maken tussen overgewicht en obesitas. De hoogleraar sociale epidemiologie aan het Erasmus MC Rotterdam vertelde dat een klein deel van de mensen obesitas heeft, maar heel veel mensen in Nederland overgewicht. En daarin schuilt een risico. ‘Een klein deel van de mensen met overgewicht krijgt gezondheidsproblemen. Dus misschien denk je: dat is dan niet zo erg. Alleen is een klein deel van heel veel mensen alsnog een groot deel van de bevolking.’
Van Lenthe noemt als voorbeeld wat er tijdens de coronapandemie gebeurde. Veel mensen met overgewicht belandden toen op de IC, die vervolgens overbelast raakte. Daarom pleit hij voor maatregelen die álle Nederlanders, stapje voor stapje, gezonder maken.
Wie is verantwoordelijk?
Een gezonde samenleving is Nederland nog lang niet, met 1 fastfoodrestaurant per 1.000 inwoners en pubers die ongezonder eten dan ooit. Wijzen naar het individu is niet helpend: de maatschappij moet veranderen. Met de suikertaks, het verlagen van de btw op groente en fruit en het verbieden van ongezonde marketing – ook al zijn die maatregelen niet altijd gemakkelijk door te voeren.
In het debat kwam de vraag naar voren wie verantwoordelijk is voor het probleem van overgewicht en obesitas bij kinderen. Psycholoog, adviseur en universitair docent Jutka Halberstadt stelt dat ouders een belangrijke rol spelen, maar: ‘Zij moeten opboksen tegen een samenleving waarin het vaak financieel voordeliger is om ongezonde keuzes te maken. Laatst zag ik mijn buurmeisje twijfelen in de supermarkt. Zouden zij en haar vriendinnetje die grote zak pepernoten kopen of de kleine? Dan betaal je per pepernoot minder dan wanneer je een kleine zak aanschaft. Alleen waren ze wel bang dat ze die grote zak dan ook helemaal zouden leegeten…’
Beluister wat Jutka Halberstadt opviel in het debat
Marketing machinerie
Medisch en ethisch filosoof Ignaas Devisch waarschuwt voor het moraliseren van het debat over overgewicht en obesitas: dat legt de schuld bij kinderen en ouders. ‘Terwijl je als eenling staat tegenover een enorme machinerie van marketing en bedrijven die winst in het vizier hebben’, schetst Devisch.
Natuurlijk kwam ook het dilemma over wet- en regelgeving naar boven: leidt dat tot betutteling of help je kinderen en ouders juist? Er ontstond discussie over belonen en straffen. Halberstadt stelde dat uitleg over het waarom van regels belangrijk is.
Noodzakelijke medicatie
Strijdvaardig legde Saskia Bouma uit dat we niet langer kunnen wachten op veranderingen in de samenleving. Als kinderarts is haar mening over medicatie en operaties bij kinderen met obesitas veranderd. ‘Eerder zette ik voornamelijk in op het veranderen van de leefstijl, maar ik zie gewoon: alleen inzetten op gedragsverandering is voor sommige kinderen niet genoeg en bovendien soms te laat. Voor hen is nú iets nodig. Dan kan medicatie of een operatie noodzakelijk zijn voor de gezondheid, hoe cru dit ook klinkt.’
Lilith Smidts-Lefever deelde haar persoonlijke ervaring met een maagverkleining. Zij is opgeleid als sociaal werker, groeide op in armoede en werkt nu als ervaringsdeskundige bij Sterk uit Armoede. ‘Mijn maagverkleining hielp tijdelijk, maar mijn onderliggende probleem bleef bestaan.’ De operatie veranderde niets aan het mechanisme dat ze als kind in barre tijden had ontwikkeld: het emotie-eten als ze verdriet voelde en de stress uit het verleden om nu snel te eten, omdat het er straks misschien niet was.
Obesitas niet het grootste probleem
Een deelnemer werkzaam in het onderwijs vulde aan. Haar ervaring is dat niet overgewicht is het grootste probleem is waarmee kinderen en ouders kampen. Veel meer stressvolle problemen spelen een rol: de druk van kinderen halen en brengen, werk, armoede, andere problemen thuis. Smidts-Lefever beaamt dat. Ze stelt dat naast ondersteuning bij de fysieke gezondheid net zo belangrijk is om begeleiding te bieden bij de mentale gezondheid van kinderen en jongeren. Bouma ziet in haar praktijk dat ouders hun kinderen dan maar met snoep verwennen, omdat er geen geld is voor een pretpark.
Indrukwekkend tijdens het debat was het gesprek dat kinderarts Bouma voerde met haar 12-jarige cliënte. Het meisje vertelde hoe het meten en wegen haar steeds meer tegenstond bij de jeugdverpleegkundige, de diëtiste, de huisarts en de reeks zorgverleners die haar pad kruisten. En dat ze geen zin meer had om wat dan ook te doen aan haar gezondheid. Tot ze bij Bouma kwam en met medicatie startte. Het meisje vertelde hoe medicatie haar hielp met afvallen en zorgde dat ze weer zin kreeg in sporten en schoolactiviteiten. ‘Eerst stond ik bij hockey achterin het veld, nu heb ik als midvoor zelfs gescoord waardoor we door mochten naar de kampioenschappen!’
Luister wat Saskia Bouma zegt over schuld en schaamte bij kinderen en ouders
Stigma’s en de sociale ladder
Een belangrijk onderwerp in het debat waren de maatschappelijke stigma’s rondom overgewicht en obesitas. Ervaringsdeskundige Smidts-Lefever vertelde hoe stigmatiserende termen haar raakten en hoe de samenleving overgewicht vaak direct koppelt aan eigenschappen als luiheid of gebrek aan motivatie. Bouma vulde aan dat kinderen soms bang zijn om in het openbaar te eten, uit angst voor afkeurende blikken. Halberstadt pleitte voor het gebruik van “people first”-taal, zoals “kinderen met obesitas” in plaats van “obese kinderen”. Een kind ís immers niet zijn obesitas, maar is een persoon.
Daarnaast kwamen de vooroordelen van zorgverleners aan bod, die ondanks goede intenties soms nare dingen zeggen of onbewust vinden. Van Lenthe vertelde daarnaast dat kinderen met overgewicht vaak minder kansen hebben om te klimmen op de sociale ladder, vanwege maatschappelijke stigma’s en discriminatie. Verhaalfiguren met namen als “Bessie Turf” en “Dik Trom” dragen bij aan zulke hinderende stereotype beelden.
Het debat eindigde met de oproep om meer compassie te tonen voor kinderen met overgewicht en obesitas. De verantwoordelijkheid mag niet uitsluitend bij het individu of de ouders gelegd worden, was de algemene conclusie van alle sprekers. Een gezamenlijke inspanning van beleidsmakers, bedrijven, professionals en ouders is nodig om een gezonde omgeving te creëren.